Kerkgeschiedenis Den Helder

Den Helder heeft maar een zeer beperkt aantal oude kerken, maar de Petrus en Pauluskerk aan de Kerkgracht is ongetwijfeld de mooiste. Hier geen sober protestants kerkgebouw, maar een uitbundig versierd rooms bedehuis, dat een jaar jonger is dan de Nieuwe Kerk. Evenals de Nieuwe Kerk is de Petrus en Pauluskerk een waterstaatskerk, een kerk die werd gebouwd met behulp van stevige subsidies van het Ministerie van Waterstaat. De twaalf wijdingskruisjes op de binnenmuren van de kerk herinneren aan de inwijding op 6 oktober 1840. Daarmee is deze kerk ook de oudste ingewijde kerk in het bisdom Haarlem. De kerk kwam in de plaats van het oude kerkgebouwtje aan de Langestraat, dat oorspronkelijk een huis was en in 1785 werd ingericht als kerk. De parochie groeide, en de kerk werd te klein. De ontwikkeling van de haven, de Rijkswerf en de aanwezige garnizoenssoldaten zorgden voor uitbreiding van de parochie. In 1786 telde de parochie slechts 91 communicanten, in 1824 waren dit er al 420. De kerk aan de Langestraat werd in 1817 vergroot, maar de noodzaak van een nieuw kerkgebouw werd al snel gevoeld.

Pastoor Joannes van Gent nam in 1836 het initiatief tot de nieuwbouw. De overheid, de Staatsraad en de burgemeester werkten mee, zodat in datzelfde jaar een stuk land aan het Heldersche kanaal kon worden gekocht. De bouw werd gegund aan de laagste inschrijver, parochiaan Leewens. De pastorie werd gegund aan aannemer Janzen, die veel gebouwd heeft in Den Helder. Er ontstond een gezichtsbepalend gebouw in neoclassicistische stijl, met binnen grote ronde zuilen en een tonggewelf. Voor f 600 werd door Petit & Fritsen een klok geïnstalleerd, die enkele jaren later tot officiële noodklok van de gemeente werd gepromoveerd. Tijdens de oorlogsjaren werden de klokken door de Duitsers geroofd. In 1864 werd de kerk voorzien van gaslicht. De naam van Nicolaas was eerder verbonden met Helderse katholieke kerken, maar de nieuwe kerk werd genoemd naar de Petrus en Paulus, de twee discipelen die we tegenkomen in de evangeliën. De keuze voor de naam Petrus en Pauluskerk was misschien ook ingegeven door het feit dat de oud-katholieke parochie de naam Nicolaas had overgenomen. Op de voorgevel van de kerk prijkt een medaillon waarmee de verbondenheid met Rome tot uitdrukking komt: twee gekruiste sleutels onder een driekroon.

Renovaties
Het gebouw heeft verschillende renovaties achter de rug. In 2001/2002 is het exterieur gerestaureerd. De sacristie uit 1929 was in slechte staat en werd vervangen door een nieuwe. Ook werden ramen en glas-in-loodwerk vernieuwd. In 2014 werd de toren gerenoveerd mede door subsidie van de overheid en inspanningen van parochianen. Ook het interieur heeft in de achterliggende decennia veranderingen ondergaan.

Onzekere toekomst
Het is zeer de vraag of de Petrus en Pauluskerk bewaard kan blijven voor de toekomst. Het kerkbezoek is fors teruggelopen. Het bisdom Haarlem-Amsterdam is bezig met een herschikking van kerkgebouwen waarbij er van de 164 kerkgebouwen ongeveer dertig gebouwen uiteindelijk beschikbaar blijven voor kerkelijke activiteiten. De komende jaren zullen zo’n honderd katholieke kerken in Noord-Holland gesloten worden en het lijkt waarschijnlijk dat ook de Petrus en Pauluskerk een sluiting te wachten staat.

De naam van Jan Dunselman is onmiskenbaar verbonden aan zowel de Petrus en Pauluskerk als de OLVOO kerk. Dunselman (1863-1931) is een tekenaar en schilder geboren in de Visbuurt. Al jong werd zijn tekentalent opgemerkt. Op 16 jarige leeftijd schilderde hij een veertien tal schilderijen van de lijdensgeschiedenis van Jezus. Deze kruiswegstatie werd op 23 april 1880 onthuld. Dit was niet zijn eerste werk. Hiervoor had hij voor de Petrus en Pauluskerk een muurschildering gemaakt van Jezus en de storm op het meer (naar Matt. 14: 29-31. Deze afbeelding is verloren gegaan. De kruiswegstatie van Dunselman werd door een onbekende opgekocht en geschonken aan de OLVOO. Bij de sluiting van de kerk in 1990 is de statie verplaatst naar de Petrus en Pauluskerk. Op de dertiende statie is pastoor Brinkman afgebeeld en de kapelaans Bots, Scheffer en Koxhoorn. Op de statie met de graflegging heeft hij zijn vader en zichzelf als toeschouwer afgebeeld.

Orgel
De parochie kent een traditie van kerkelijke muziek op niveau. Tijdens de wijding in 1840 zong het Caeciliakoor de Mis met: Terribilis est locus iste: hic domus Dei est et porta caeli, et vocabitur aula Dei ( Ontzagwekkend is deze plaats: dit is het huis van God en de poort van de hemel, en zij zal genoemd worden Gods woning). Het zangkoor werd ondersteund door het nieuwe orgel, gemaakt in de fabriek van Lorett Vermeersch in Sint Nicolaas, België. Het instrument telde drie klavieren, maar was van matige kwaliteit. In 1903 bouwde de firma Ypma een nieuw orgel in de oude kas, waarvoor een nieuw front werd gemaakt, dit orgel werd in 1950 volledig omgebouwd. Het front en de kas werden verwijderd zodat het een open opstelling kreeg. In 1979 werd een nieuw elektro-pneumatisch kegelladen-orgel geplaatst door de firma Vermeulen te Alkmaar.

Altaar
Het houten altaar uit 1840 is in 1957 vervangen door een groot hardstenen altaar dat later (1966) zo gepositioneerd werd dat de priester met zijn gezicht naar de gelovigen stond. In plaats van dit grote altaar staat er sinds 2002 een kleine houten stervormige altaartafel, wat meer in het midden van de kerk. De oorspronkelijke preekstoel is in 2002 vervangen en staat nu los van de pilaar. Met uitzondering van het plafond is de hele kerk geschilderd in terracottakleur.